ORTOPTYKA – powstała około 1930 roku w Anglii. To dział okulistyki, który zajmuje się badaniem i leczeniem zaburzeń ustawienia i ruchów gałek ocznych – tj. zeza oraz usprawnianiem funkcji obuocznego widzenia. Podstawą postępowania terapeutycznego są ćwiczenia poprawiające prace mięśni oka oraz ćwiczenia, dzięki którym wytwarzają się skojarzone ruchy gałek ocznych poprawiających odbieranie wrażeń wzrokowych. Wykorzystuje specjalistyczne aparaty ortoptyczne takie jak np. synoptofory umożliwiające nie tylko badanie, ale również rehabilitację wzroku.
ORTOPTYKA – powstała około 1930 roku w Anglii. To dział okulistyki, który zajmuje się badaniem i leczeniem zaburzeń ustawienia i ruchów gałek ocznych – tj. zeza oraz usprawnianiem funkcji obuocznego widzenia. Podstawą postępowania terapeutycznego są ćwiczenia poprawiające prace mięśni oka oraz ćwiczenia, dzięki którym wytwarzają się skojarzone ruchy gałek ocznych poprawiających odbieranie wrażeń wzrokowych. Wykorzystuje specjalistyczne aparaty ortoptyczne takie jak np. synoptofory umożliwiające nie tylko badanie, ale również rehabilitację wzroku.
Zaburzenia widzenia obuocznego to nie tylko zez i niedowidzenie, ale również:
- zaburzenia konwergencji
- nieprawidłowa korespondencja siatkówkowa
- zaburzenia fuzji i stereopsji, niepełne widzenie obuoczne
- zaburzenia lokalizacji wzrokowej.
Należy pamiętać:
- w czasie leczenia ortoptycznego konieczny jest stały nadzór ortoptystki oraz ciągłość leczenia w postaci ćwiczeń przeprowadzonych w domu
- terapia powinna być prowadzona regularnie, najlepiej codziennie, minimum 2 x w tygodniu i trwać w zależności od postępów leczenia
- przy wykonywaniu ćwiczeń ortoptyczno-pleoptycznych wymaga się od pacjenta zdolności skupienia uwagi i rozumienia poleceń, najlepiej rozpocząć je około 3-4 r. ż.
- w przypadku dzieci niedowidzących, leczenie należy rozpocząć jak najwcześniej, aby jak najszybciej zapobiec utrwalaniu się niedowidzenia.
ZEZ – jest to uciekanie oka w kierunku nosa lub skroni. Nierównoległe patrzenie może zdarzyć się dziecku w pierwszych 2-3 miesiąca życia. Niezależnie od tego, z jakim rodzajem zeza mamy do czynienia (zbieżnym czy rozbieżnym) zawsze wymaga to dokładnego zbadania przez lekarza okulistę.
Przyczyn zezowania może być wiele. Najczęściej jest to nieskorygowana wada wzroku (nadwzroczność, krótkowzroczność, astygmatyzm) osłabiające widzenie jednego lub obu oczu prowadząc do pogłębiającego się niedowidzenia.
Leczenie zeza należy rozpocząć jak najwcześniej, leczenie polega na:
- noszenie odpowiedniej korekcji
- ćwiczenia ortoptyczne
- ewentualny zabieg operacyjny.
Leczenie zeza jest na ogół stopniowe i długotrwałe, wymagające dużej cierpliwości i współpracy ze strony rodziców. Zez sam nie minie. Nigdy nie jest za wcześnie na leczenie zeza. Leczenie powinno być zakończone przed pójściem dziecka do szkoły. Wynika to przede wszystkim z faktu, że fizjologiczne widzenie obuoczne kształtuje się do 6-7 roku życia.
NIEDOWIDZENIE – (ambliopia) jest to obniżenie ostrości wzroku bez organicznej przyczyny a jeżeli istnieje zmiana organiczna to nie tłumaczy ona stopnia upośledzenia wzroku. Dno oka jest z reguły prawidłowe. Niedowidzenie jest przede wszystkim defektem widzenia centralnego. Niedowidzenie jest zjawiskiem stałym, a przynajmniej długotrwałym, prowadzi do wyłączenia oka słabszego lub zezującego, w dużym stopniu z obuocznego widzenia. Stopień niedowidzenia zależy od wieku, w którym pojawił się zez. Im wcześniej powstał zez, tym większe jest niedowidzenie.
Ćwiczenia pleoptyczne przeprowadzane są u dzieci z niedowidzeniem, najlepsze efekty uzyskuje się przed ukończeniem 7 roku życia. Wymagają także współpracy rodziców i pacjenta, gdyż często uzupełnieniem ćwiczeń jest zasłanianie oka dobrze widzącego i dodatkowe ćwiczenia w domu.
Ćwiczenia przeprowadzane w naszym gabinecie zakładają stosowanie terapii aktywnej, polegającej na włączeniu innych zmysłów, jak zmysł słuchu czy dotyku, co pozwala na uzyskanie szybszych i trwalszych efektów.
Uwaga:
- w każdym przypadku niedowidzenia należy podjąć próbę jego leczenia.
- leczenie jest długotrwałe.
- najczęściej oko dobre jest zasłonięte cały dzień.
- stosowanie równocześnie różnych technik terapeutycznych skraca czas leczenia i daje bardzo dobre wyniki.
- leczenie można rozpocząć najwcześniej w 2–3 roku życia, najpóźniej zaś w 12–13 roku życia.
- rodzice powinni ściśle przestrzegać zaleceń lekarskich.
- dziecko wykonuje ćwiczenia celownicze w domu pod kontrolą rodziców lub opiekunów.
- terapia musi być systematyczna.
Terapia łączona jest z innymi metodami:
- obturacja (zasłanianie oka dobrego czy lepiej widzącego),
- ćwiczenia lokalizacji wzrokowej „oko–ręka” za pomocą lokalizatora świetlnego lub dźwiękowego,
- stymulacja wzroku wg Campbella (CAM),
- reduktor ostrości wzroku (folia okulistyczna naklejona na szkło okularowe przed okiem dobrym w celu jego osłabienia),
- penalizacja (okulary ćwiczeniowe w połączeniu z Atropiną osłabiające widzenie oka dobrego),
- soczewka nagałkowa tzw. obturacyjna (hydrożelowa soczewka z czarnym zabarwieniem w środku – stosowana na oko dobre),
- ćwiczenia celownicze (pisanie w liniach, obrysowywanie konturów obrazków, nawlekanie korali, układanie puzli, majsterkowanie, modelarstwo, gry komputerowe itp.).
Zaburzenia akomodacji oka i widzenia obuocznego mogą powodować trudności w nauce pisania i czytania. Wystarczającymi symptomami wskazującymi na potrzebę badań układu akomodacyjnego jest niechęć dziecka do czytania, trudności w koncentracji uwagi i wynikające z nich słabe postępy w nauce. Są to te same objawy jak w przypadku specyficznych zaburzeń uczenia się. Dlatego bywa, że zaburzenia akomodacji oka są błędnie rozpoznawane wyłącznie jako dysleksja i odwrotnie. Zaburzenia akomodacji oka oraz specyficzne trudności w uczeniu się mogą współwystępować - dziecko powinno mieć wtedy podwójne rozpoznanie. Zawsze konieczna jest diagnoza psychologiczna jak i ortoptyczna aby rzetelnie ustalić przyczynę trudności. Badania wskazują również na powiązania problemów akomodacyjnych z zespołem nadpobudliwości psychoruchowych na poziomie zaburzeń koncentracji uwagi. Objawy zaburzeń akomodacyjnych oka są tożsame z objawami zaburzeń koncentracji. Dziecko, które źle widzi nie potrafi koncentrować się na nauce, nie czyta ze zrozumieniem, nie rozwiązuje zadań, nie nadąża w czytaniu za dziećmi w klasie, itd. Efektem psychologicznym zaburzeń akomodacyjnych oka, podobnie jak w przypadku dysleksji i innych problemów z koncentracją uwagi może być obniżona samoocena i nieumiejętność satysfakcjonującego funkcjonowania w społeczeństwie.
OBJAWY zaburzeń akomodacji oka i widzenia obuocznego:
a) Pisania:
- trudności z utrzymaniem pisma w liniaturze zeszytu,
- trudności w przepisywaniu,
- trudności w pisaniu ze słuchu,
- mylenie liter b-p, d-b, d-g, u-n, m-w, n-w (inwersja statyczna) s-z, dz-c, sz-s, o-a, ł-l, ę-e
- opuszczanie drobnych elementów liter, gubienie liter, opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów
- zniekształcanie graficznej strony pisma
- wolne tempo pisania
- złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni;
b) Czytania:
- wolne tempo, niepewne, „wymęczone”,
- błędy w czytaniu: zamiana liter, opuszczanie liter, zamiana brzmienia, nieprawidłowe odczytywanie całych wyrazów
- trudności we właściwej intonacji czytanej treści – zbytnia koncentracja na technice obniża rozumienie czytanej treści
- rozpoznawanie napisów po cechach przypadkowych – zgadywanie
- opuszczanie linii lub odczytanie jej ponownie, gubienie miejsca czytania;
- opuszczanie całego wiersza
- zmiana kolejności liter i wyrazów,
- przestawianie liter w wyrazie, co zmienia jego sens;
- niechęć do czytania, zwłaszcza głośnego.
Opracowała
Iwona Słotwińska
